T.K.

"Elektrostymulacje transcerebralne w leczeniu chorych na neurastenię".
lek. Jan KWAŚNIEWSKI
( z Wojskowego Zespołu Sanatoryjnego w Ciechocinku)

    Ilość chorych na nerwice wzrasta we wszystkich  grupach wieku, schorzenia nerwicowe występują masowo u dzieci i młodzieĹźy (3,5,9,14,19). Nerwice coraz częściej są przyczyną trwałej niezdolności do pracy (19). Leczenie chorych z nerwicą jest długotrwałe, kosztowne, często mało skuteczne. Około 90% chorych leczonych  w WZS w Ciechocinku podaje skargi typu nerwicowego, u blisko 30% nerwica jest chorobą zasadniczą (23).

   W leczeniu nerwic, w ktĂłrych zasadnicze objawy chorobowe wynikają z przewagi układu sympatycznego, stosuję prądy selektywne o parametrach pobudzających układ nerwowy parasympatyczny. Leczono tą metodą 2353 chorych w tym 660 więcej niĹź jeden raz.

   Dla określenia wpływu prądĂłw selektywnych na chorych analizowano 15 dolegliwości podmiotowych oraz badano ilość wydzielanej śliny metodą podaną przez Pecka i KĂśniga (14).

Badanie wykonywano w 3 i 23 dniu pobytu chorych w sanatorium. Zabiegi stosowano codziennie w ilości 16 zabiegów na kurację , wg metody podanej w poprzednim doniesieniu.

   Analizowano zachowanie się badanych parametrĂłw w grupie 47 chorych przebywających w sanatorium w okresie kwietnia i maja 1972r., u ktĂłrych stosowano zabiegi balneologiczne i fizykalne oraz dodatkowo prąd6 selektywne. Przeciętny wiek chorych wynosił 42 lata.

   Grupę kontrolną stanowiło 20 chorych, u ktĂłrych stosowano podobne zabiegi, ale bez prądĂłw selektywnych. Przeciętny wiek 43 lata. U wszystkich chorych rozpoznano neurastenię  z przewagą układu sympatycznego. Choroby współistniejące: zmiany zwyrodnieniowe stawĂłw kończyn i kręgosłupa – 23, gościec łącznotkankowy – 4 , choroba wieńcowa  - 4 ( w tym po zawale – 2), uszkodzenie CUN miaĹźdĹźycowe-naczyniopochodne – 4, cukrzyca – 1, zespół Raynauda – 1. Grupa kontrolna: neurastenia – 12, tzw. nerwice wegetatywne – 8, zmiany zwyrodnieniowe – 12, gościec łączno-tkankowy – 4.

Chorych podzielono na trzy grupy w zależności od wpływu stressu na ich stosunek do pożywienia.

• Reakcję określono (+) – u chorych, ktĂłrzy na stress reagowali Ĺźarłocznością,
• Reakcję określono (0) – u chorych,  ktĂłrzy nie potrafili określić  wpływu stressu na ich stosunek do poĹźywiania,
• Reakcję określono (-) – u chorych, ktĂłrzy pod wpływem stressu ograniczali ilość spoĹźywanego pokarmu.

Badano nasilenie i częstotliwość występowania 15 głównych skarg, występujących najczęściej u chorych: bezsenność, makabryczne sny, lęki, płaczliwość, potliwość, bicie i bĂłle serca, wysychanie w ustach, zmęczenie po wypoczynku nocnym, stałe uczucie zmęczenia, natrętne myśli, bĂłle głowy, zawroty głowy, nadwraĹźliwość na bodĹşce słuchowe, drĹźenie rąk, drĹźenie określane przez chorych jako „wewnętrzne”. Skargi rejestrowano w umownej skali od 0 do 3:

0 – nie występuje,

1 – występuje 2-3 x w tygodniu,

3 – codziennie.

Maksymalna ilość punktów w tej skali wynosi 45. Zachowanie się badanych parametrów u chorych leczonych prądami selektywnymi przedstawia tabela 1.

TABELA 1

 

Grupa  chorych	n	śr. waga       ciała	ilość punktĂłw		ilość śliny		Róşnica
			przed lecz.	po lecz.	przed lecz.	po lecz.	w mg	w %
ogĂłlem	47	+1,4 kg	34,5	8,0-23,3%	1092	1734	+648	+58,8
+	12	+15,7 kg	31.9	6,1-19,3%	992	1562	+570	+57,4
0	5	+2,2 kg	37,8	11,4-30,1%	1180	1810	+630	+53,4
-	30	-4,4 kg	35,0	9,1-23,5%	1121	1794	+673	+61,0

Zachowanie się badanych wskaźników u chorych, których leczono dodatkowo prądami selektywnymi , w 3 i 23 dniu pobytu w sanatorium przedstawiono w postaci średnich arytmetycznych.

U chorych, u ktĂłrych nie stosowano prądĂłw selektywnych -  tabela 2

TABELA 2

Grupa  chorych	n	śr. waga     ciała	ilość punktĂłw		ilość śliny		Róşnica
			przed lecz.	po lecz.	przed lecz.	po lecz.	w mg	w %
ogĂłlem	20	+6,6 kg	29,3	27,4-93,5%	1641	1309	-332	-20,2
+	10	+15,6 kg	32,8	31,2-95,1%	1496	1263	-233	-15,7
0	2	+1,8 kg	14,0	9,0-64,3%	2900	1600	-1300	-44,8
-	8	-3,5 kg	31,2	27,2-87,1%	1506	1294	-212	-11,2

Zachowanie się badanych wskaźników u chorych, u których nie stosowano dodatkowych prądów selektywnych, w 3 i 23 dniu pobytu w sanatorium przedstawiono w postaci średnich arytmetycznych.

Grupę kontrolną podzielono dodatkowo na 2 podgrupy w zaleĹźności od wpływu leczenia sanatoryjnego (bez prądĂłw selektywnych) na badane parametry. Do podgrupy 1 zaliczono 10 chorych, u ktĂłrych pod wpływem leczenia sanatoryjnego skargi nerwicowe nasiliły się, do podgrupy 2  - 10 chorych , u ktĂłrych po leczeniu sanatoryjnym ilość skarg zmniejszyła się.

W tabeli 3 przedstawiono zachowanie się badanych parametrów.

TABELA 3

Grupa     chorych	n	śr. waga     ciała	ilość punktĂłw		ilość śliny		Róşnica
			przed lecz.	po lecz.	przed lecz.	po lecz.	w mg	w %
więcej niĹź 32       punkty	10	+10,2 kg	36,3	40,8-111,3%	1430	1028	-402	-29,7
32 punktĂłw      i mniej	10	+3,0 kg	22,0	14,0-63,6%	1852	1610	-238	-13,1

Zachowanie się badanych wskaźników u chorych, u których nie stosowano dodatkowo prądów selektywnych, w 3 i 23 dniu pobytu w sanatorium, przedstawiono w postaci średnich arytmetycznych, z uwzględnieniem korzystnego, bądź niekorzystnego wpływu pobytu w sanatorium na nerwicowe objawy chorobowe.

OmĂłwienie wynikĂłw:

Średnia waga ciała była wyĹźsza  o 20,1 kg w grupie chorych z reakcją na stress (+) niĹź w grupie chorych z reakcją na stress (-).  Faktycznie róşnica wagi byłaby jeszcze większa, gdyĹź w grupie z reakcją na stress (-) było 3 chorych (55,57,60 lat) z nadwagą śr. 28,3 kg. Chorzy ci przez wiele lat reagowali na stress Ĺźarłocznością. W ostatnich latach u wszystkich pod wpływem silnego, przedłuĹźającego się stressu wystąpiła zmiana reakcji na stres, zaczęli ograniczać ilość zjadanego pokarmu pod wpływem stressu .

U wszystkich występowały kliniczne objawy miażdżycy CUN. Zmiana reakcji na stress nie łączyła się u tych chorych ze spadkiem wagi ciała.

W grupie chorych leczonych prądami selektywnymi obserwowano znaczne zmniejszenie się skarg nerwicowych i to u wszystkich, u wszystkich też zwiększyło się wydzielanie śliny. W grupie tej najbardziej zmniejszyła się ilość następujących skarg: bóle głowy (o 89%), natrętne myśli (o 88,9%), zmęczenie po wypoczynku nocnym (o 86,5%), stałe uczucie zmęczenia (o 83,2%). Mniejszą poprawę obserwowano w potliwości 9o 61%), zawrotach głowy (o 70%).

W grupie kontrolnej po leczeniu sanatoryjnym u 3 chorych z grupy „lĹźejszych” nerwic (poniĹźej 32 pkt.) ilość śliny zwiększyła się  o 75, 150 i 375 mg, u pozostałych 17 ilość śliny zmniejszyła się. Obserwowano pewną poprawę w biciach serca, słabym uczuciu zmęczenia, zawrotach głowy, bezsenności. Pogorszenie w bĂłlach głowy, męczących snach, potliwości, natrętnych myślach, wysychaniu w ustach, wraĹźliwości na nagłe bodĹşce słuchowe.

   Rezultaty uzyskane w leczeniu nerwicy w grupie chorych leczonych prądami selektywnymi, wyraĹşnie róşnią się w sposĂłb korzystny od wynikĂłw leczenia u chorych leczonych metodami tradycyjnymi. Mimo niekorzystnej dla leczenia nerwic pory roku (w okresie wiosennym nerwice z przewagą układu sympatycznego nasilają się), uzyskane efekty u wszystkich chorych są bardzo korzystne. W grupie kontrolnej niewielką poprawę  obserwowano jedynie u chorych z lĹźejszymi postaciami nerwic. Chorzy na częstsze postacie newicy, mimo stosowania leczenia farmakologicznego, znoszą pobyt w sanatorium Ĺşle, leczenie takie powoduje u nich, szczegĂłlnie w okresie wiosennym, nasilenie objawĂłw chorobowych. Chorzy tacy nie powinni być kierowani do sanatoriĂłw nie dysponujących moĹźliwościami leczenia prądami selektywnymi, gdyĹź jest to nie tylko bezcelowe, ale szkodliwe (6, 16).

   Wpływ prądĂłw selektywnych na organizm wynika w pewnym niewielkim stopniu takĹźe z działania samego prądu galwanicznego. Prąd galwaniczny działa korzystnie w bĂłlach głowy nerwicowych (naczyniozwężających) i w migrenie (naczyniorozszerzających), mimo przeciwstawnych mechanizmĂłw powodujących występowanie bĂłlu w tych chorobach. Uzyskane rezultaty lecznicze, największa poprawa w grupie leczonych prądami selektywnymi w bĂłlach głowy i największe pogorszenie w grupie kontrolnej rĂłwnieĹź w bĂłlach głowy, potwierdzają korzystny dodatkowy wpływ prądu galwanicznego na bĂłle głowy zwłaszcza, Ĺźe inne dolegliwości, ktĂłre zmniejszyły się pod wpływem swoistego działania prądĂłw selektywnych, zmniejszyły się w mniejszym stopniu.

   Prąd galwaniczny moĹźe wpływać na układ nerwowy wegetatywny przez swĂłj wpływ obniĹźający poziom katecholamin w mĂłzgu, nie tylko w obszarze przepływu prądu, ale i w miejscach odległych (8, 11). Spadek poziomu katecholamin w CUN pod wpływem prądu galwanicznego moĹźna uznać za korzystny w nerwicy z przewagą układu sympatycznego, natomiast niepożądany w depresji z przewagą układu parasympatycznego.

Prądy selektywne w zależności od parametru prądu, mogą wpływać bezpośrednio na mięśnie prążkowane, mięśnie gładkie, naczynia krwionośne, nerwy obwodowe, CUN, układ wegetatywny (12, 13, 25). Pobudzenie układu parasympatycznego wpływa hamująco na układ sympatyczny i odwrotnie. W przeciwieństwie do innych metod leczenia działanie prądów selektywnych w zasadniczym stopniu jest ograniczone do obszaru przepływu prądu.

Dzięki tym właściwościom przy pomocy prądów selektywnych można uzyskać trwałą , miejscową przewagę układu sympatycznego lub parasympatycznego, nawet w bezpośrednio sąsiadujących ze sobą okolicach ciała. Np. w przypadku ciężkiej nerwicy neurastenicznej, z jednostronną migreną okoporażenną, leczoną bezskutecznie w klinikach, uzyskano znaczne zmniejszenie przewagi układu sympatycznego i ustąpienie objawów migreny stosując prądy selektywne o parametrach pobudzających układ parasympatyczny przy ułożeniu elektrod na gałkę oczną i okolice podpotyliczną i prądy pobudzające układ sympatyczny na drugą gałkę oczną i okolicę skroniową.

   Uzyskana w wyniku stosowania prądĂłw selektywnych  przewaga układu sympatycznego lub parasympatycznego utrzymuje się po serii 16 zabiegĂłw od 3 miesięcy do roku i dłuĹźej, średnio ok. 6-9 miesięcy.

Wnioski:

1. Chorzy na neurastenię z przewagą układu sympatycznego z reakcją na stress (+) mają znacznie wyższą wagę ciała, niż chorzy z reakcją (-).
2. Prądy selektywne o parametrach pobudzających układ parasympatyczny działają bardzo korzystnie u chorych z neurastenią  we wszystkich przypadkach.
3. Efekty leczenia sanatoryjnego chorych na nerwicę neurasteniczną, bez stosowania prądów selektywnych, są niewielkie, ciężkie postacie nerwicy podczas pobytu w sanatorium nasilają się.
4. Prądy selektywne są tanią, zupełnie bezpieczną, nieuciążliwą dla chorych i bardzo skuteczną metodą leczenia neurastenii, powodują wielomiesięczną poprawę we wszystkich przypadkach.
5. Mogą być stosowane u chorych ambulatoryjnie – przy szerszym stosowaniu mogą stanowić istotny postęp w leczeniu nerwic i chorĂłb psychicznych.

Piśmiennictwo:

1.    Anilin M.M.: Osnowy fizjioterapii. Megiz. Moskwa 1950.

2.   Baranowski T.: Podręcznik biochemii. PZWL, Warszawa, 1967.

3.   Baszczyński J.: Rezerpina w leczeniu stanĂłw hipersympatykotonii u dzieci. PTL 1961,

      29. 1118.

4.   Bilikiewicz T.: Nerwice i ich leczenie PZWL, Warszawa, 1959.

5.   Bonn J.A. i WSP.: Blokada receptorĂłw beta-adrenergicznych praktololem w leczeniu

       lękĂłw. PTL 1972,43,1702 (str. Lancet, 1972, 7755, 814).

6.   Cegliński S.: Wskazania i przeciwwskazania do leczenia uzdrowiskowego. PWZL,

      Warszawa, 1968.

7.   Chłopicki Wł.: Wstrząs mĂłzgu i tzw. nerwice urazowe. Post. Neurol. Neurochir.

       Psych. 1956, 2 443.

8.   Lahlstrom A. I Fuxe K.: Acta Psysiol, Scand. 1965, 64, 247.

9.   Frąckowiak T.: Nerwice. PZWL, Warszawa, 1957.

10. Frucht A.: Poradnik elektroniki medycznej. NOT, Warszawa, 1966.

11. Fuxe K. I Gunne L.M.: Acta Psysiol, Scand. 1964, 62, 493.

12. Henssage E.: Die abgestimmte Niederfrequenz-Therapie.Arch.f.phys.Therapie. 1951,

      3, 249.

13. Henssage E.: Abhandlungen aus der Gebiete der Phyzikalischen Therapie. Arch.f.

      phys.Therapie. 1954, 1, 191.

14. Herman E. I Prusiński A.: Choroby układu wegetatywnego. PZWL, Warszawa 1969.

15. Jakubowski J.: O nerwicach układu krążenia. Post. Kardiologii 1953, 2, 35.

16. Jankowiak J.: Balneologia kliniczna. PZWL, Warszawa, 1962.

17. Jankowiak J.: Fizykoterapia ogĂłlna i kliniczna. PZWL, Warszawa, 1968.

18. Jeżewska E.: Zespoły rzekomonerwicowe w chorobach wewnętrznych i nerwowych.

       PZWL, Warszawa, 1961.

19. JeĹźewska E.: Teoria i praktyka orzecznictwa inwalidzkiego w przypadkach nerwic w

       Polsce. PTL, 1961, 29, 1118.

20. Jus K.: Elektroencefalografia kliniczna. PZWL, Warszawa, 1967.

21. Kępiński A.: Cztery rodzaje lęku. PTL. 1966, 12, 443.

22. Koele W.P.: Serotonina czy somnotonina? PTL 1970, 37-38, 1436 (str.

      Schw.Med.Woch. 1970, 100, 8, 357.

23. Poe R.O. i WSP..: Depresja. PTL. 1966, 43, 1662 (str. JAMA, 1966, 195, 5, 345).

24. Sulestrowski W., Wdowiak K.: O uwarunkowanych organicznie zespołach

      nerwicowych. PTL, 1957, 40, 1524.

25. Zach F. St.: Zur Frage der Behandlung vegtativer FunktionsstĂśrungen mit

      Exponetiampulsen. Wiener Zeitschrift fĹąr Inne Medizin. 1953, 34, 30.